KIVI Seminar Radioastronomie
LOFAR
Een avond in de wereld van de radioastronomie
Radioastronomie geeft een kijk in ons universum wat onzichtbaar is voor het blote oog, maar met unieke wetenschappelijke impact.
Tijdens deze avond nemen onderzoekers van ASTRON, Radboud Universiteit Nijmegen en de Technische Universiteit Eindhoven u mee langs de geschiedenis van Nederlandse radiotelescopen, indrukwekkende ontdekkingen met LOFAR en de Event Horizon Telescope, en de spannende toekomst van ruimte-gebaseerde radioastronomie.
Een inspirerende avond over dit fascinerende vakgebied.
Programma
18:00 - 18:30 u. | Inloop en ontvangst met koffie of thee | Bestuur KIVI Telecom |
18:30 - 18.35 u. | Opening Seminar Radioastronomie | Sonia Heemstra de Groot |
18:35 -19:00 u. | Geschiedenis van de radioastronomie in Nederland (deel 1) | Mark Bentum |
19:00 - 19:30 u. | LOFAR, de grootste radiotelescoop ter wereld | Wim van Cappellen |
19:30 - 20:00 u. | De Event Horizon Telescope (EHT) en de Africa Millimetre Telescope (AMT) | Marc Klein Wolt |
20:00 - 20:30 u. | Laagfrequentieastronomie in de ruimte (deel 2) | Mark Bentum |
20:30 - 21:00 u. | Afronding en drankjes | Sonia Heemstra de Groot |
Eerste spreker Mark Bentum
Bio: Mark Bentum is hoogleraar Radio Science en sinds 2023 decaan van de faculteit Electrical Engineering aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hij studeerde Elektrotechniek aan de Universiteit Twente, waar hij in 1995 promoveerde op het gebied van interactieve visualisatie van 3D data. Na zijn promotie werkte hij bij ASTRON, het Nederlands instituut voor radioastronomie, waar hij betrokken was bij verschillende toonaangevende projecten, waaronder de ontwikkeling van de eerste software radiotelescoop ter wereld: LOFAR. Zijn onderzoek richt zich op radioastronomie, draadloze communicatie, antennetechnologie en ruimtevaarttoepassingen. Mark Bentum was tevens general chair van de European Microwave Week 2025 in Utrecht en vervulde diverse bestuurlijke functies binnen IEEE en URSI.
Titel van het eerste stuk : Geschiedenis van de radioastronomie in Nederland (deel 1)
Samenvatting: Nederland kent een zeer rijke geschiedenis in radioastronomie, vanaf de pioniersjaren direct na de Tweede Wereldoorlog tot de op wereldniveau faciliteiten van vandaag. Nederland speelde een sleutelrol in de ontwikkeling van radioastronomie, met iconische projecten zoals de Dwingeloo-telescoop, de Westerbork Synthesis Radio Telescope (WSRT) en LOFAR, de eerste softwarematige radiotelescoop ter wereld.
Titel van het tweede stuk : Laagfrequentieastronomie in de ruimte (deel 2)
Samenvatting: Er is nog steeds een deel van het radiospectrum dat vrijwel onontdekt is: de frequenties onder de 15 MHz. Signalen uit het heelal in dit lage frequentiegebied worden tegengehouden door de aardse ionosfeer en zijn daardoor vanaf de grond niet waarneembaar. Juist in dit gebied liggen echter de sleutels tot het begrijpen van het vroege heelal en het onderzoek naar exoplaneten. Om deze kosmische signalen te kunnen ontvangen, moeten we dus letterlijk de ruimte in.
In deze lezing verkennen we de wetenschappelijke mogelijkheden van laagfrequente radioastronomie en de uitdagingen bij het realiseren van een instrument in de ruimte dat dit onontgonnen venster op het universum kan openen.
Tweede spreker Wim van Cappellen:
Korte bio: Wim van Cappellen is hoofd Strategische Programma's bij ASTRON in Dwingeloo. Na zijn studie Elektrotechniek is hij in 2001 voor ASTRON gaan werken. Al meer dan 20 jaar richt hij zich daar op de ontwikkeling van geavanceerde instrumentatie voor de radioastronomie. Hij droeg bij aan de realisatie van LOFAR en ontwikkelde innovatieve ontvangers voor de Westerbork-telescoop, waarmee het beeldveld met een factor 40 werd vergroot. Daarnaast werkte hij aan technologische ontwikkelingen voor de Square Kilometre Array (SKA). Momenteel leidt hij de LOFAR2.0-upgrade.
Titel: LOFAR, de grootste laagfrequent radiotelescoop ter wereld
Samenvatting: LOFAR (Low Frequency Array) is de grootste en meest gevoelige laagfrequent radiotelescoop ter wereld, met zijn kern in Nederland en een groeiend netwerk van stations verspreid over Europa. LOFAR observeert in het frequentiebereik van 10–240 MHz en combineert duizenden antennes tot één krachtig instrument met uitzonderlijke gevoeligheid en resolutie. Waarnemingen op deze lage frequenties zijn zeer uitdagend door de turbulente ionosfeer. Na jaren van ontwikkeling is LOFAR erin geslaagd deze uitdaging boven de 100 MHz op te lossen. De volgende stap is om dit ook beneden de 100 MHz mogelijk te maken. In 2026 wordt daarvoor LOFAR 2.0 in gebruik genomen – een grootschalige upgrade die het dankzij gevoeligere ontvangers, krachtigere FPGA’s, slimmere calibratietechnieken en een nauwkeurigere klokdistributie mogelijk maakt om meer data nauwkeuriger te kunnen verwerken. Dankzij de verbeterde gevoeligheid en flexibiliteit zal LOFAR hierdoor in staat zijn om ook beneden de 100 MHz nauwkeurige afbeeldingen van het heelal te maken.
LOFAR
